ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ - βίντεο, παρουσιάσεις, σημειώσεις

  ΒΙΒΛΙΟ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

Παλαιολιθική εποχή

Η δημιουργική παρόρμηση του ανθρώπου αποτυπώνεται από την εποχή που ο Homo sapiens αρχίζει να σχεδιάζει στους βράχους και να φτιάχνει αντικείμενα.Τα δημιουργήματα αυτά χρονολογούνται από το 30.000 μέχρι το 10.000 π.Χ περίπου. Η περίοδος αυτή, η οποία ονομάζεται παλαιολιθική, διακρίνεται σε τρεις επιμέρους περιόδους, ανάλογα με τα γενικά χαρακτηριστικά των ευρημάτων της εποχής:

στην ωρινιάκια περίοδο (περίπου 30.000- 20.000 π.Χ.), κατά την οποία όλες οι αναπαραστάσεις (συνήθως ζώων) προσεγγίζονται με ένα γραμμικό ρεαλιστικό τρόπο απεικόνισης.
στη σολουτραία ( περίπου 20.000 14.000 π.Χ.), που ήταν μια μεταβατική περίοδος,
στη μαγδαλήνια ( περίπου 14.000-10.000 π.Χ.), κατά την οποία οι αναπαραστάσεις προσεγγίζονται με τρόπο που πλησιάζει αρκετά το φυσικό πρότυπο, αποδίδονται δηλαδή φυσιοκρατικά (νατουραλιστικά).

Από τα σημαντικότερα δημιουργήματα ανάμεσα στο 20.000 και 10.000 π.χ. είναι οι βραχογραφίες (ζωγραφική στους τοίχους και στις οροφές σπηλαίων) που βρέθηκαν κυρίως στην Ευρώπη, σε μια ευρεία περιοχή η οποία εκτείνεται από την Πορτογαλία μέχρι τη Ρωσία. Σήμερα είναι γνωστά περισσότερα από 300. Από τα σημαντικότερα ειναι αυτά του Λασκό στη Νοτιοδυτική Γαλλία και της Αλταμίρα στη Βόρεια Ισπανία.

Επάλληλα ζωγραφισμένες οι παραστάσεις, απεικονίζουν ζώα όπως βίσονες, ελάφια, ταύρους, άλογα τα οποία (ιδιαίτερα στο σπήλαιο Λασκό) φαίνονται να κινούνται. Μαγικές ιδιότητες πρέπει να φανταστεί κανείς ότι αποδίδονταν στις μορφές αυτές, καθώς παρατηρούνται ακόμη και σήμερα παρόμοιες δοξασίες σε κυνηγετικές φυλές που έχουν επιζήσει όπως στους Μπουσμέν της Νότιας Αφρικής και στους Αβορίγινες της Αυστραλίας. Ανάμεσα στα ευρήματα που ήρθαν στο φως και έχουν διατηρήσει κάποια ίχνη ζωγραφικής είναι επίσης κόκαλα ζώων, κέρατα ταράνδου, χαυλιόδοντες των μαμούθ και πέτρες.


Νεολιθική εποχή

Το 8000 π.Χ. περίπου περνάμε στη νεολιθική εποχή. Οι τροφοπαραγωγοί-γεωργοί της νεολιθικής εποχής και της πρώτης εποχής του χαλκού έζησαν την περίοδο 8000-3000 π.Χ. περίπου. Φαίνεται ότι ήταν μια περίοδος μεγάλης μετακίνησης των πληθυσμών, η οποία πρέπει να οφειλόταν στην εξαφάνιση των μεγάλων κοπαδιών και συνεπώς στην ανάγκη εξεύρεσης από τον άνθρωπο άλλων μέσων προσπορισμού της τροφής. Έτσι, προέκυψαν μεγάλες αλλαγές στον τρόπο ζωής των ανθρώπων, καθώς αυτοί άρχισαν να "παράγουν", δηλαδή να καλλιεργούν τη γη ή να εκτρέφουν ζώα. Οδηγήθηκαν επομένως στην αναζήτηση μονιμότερων λύσεων για τη διαβίωσή τους. Η μόνιμη εγκατάσταση, με όλες τις αλλαγές στον τρόπο ζωής που συνεπαγόταν, είχε ως αποτέλεσμα το σχηματισμό οικισμών.

Πέτρινα μνημειακά οικοδομήματα συναντάμε κατά μήκος του Ατλαντικού, εκεί όπου σήμερα βρίσκονται η Δανία και η Βόρεια Γερμανία, αλλά και στις μεσογειακές περιοχές της Γαλλίας και της Ισπανίας, την Κορσική και τη Σαρδηνία.

Διακρίνουμε δύο είδη μνημειακών οικοδομημά των: 1. τις θολωτές* κατασκευές με πέτρες που στηρίζονται η μία επάνω στην άλλη, χωρίς συνδετι κό υλικό ανάμεσά τους, και 2. τα μεγαλιθικά οικοδομήματα με τεράστιους ογκόλιθους τοποθετημένους οριζόντια επάνω σε ορθοστάτες.

Κατά την περίοδο αυτή συναντάμε επίσης οικισμούς που αποτελούνται από καλύβες φτιαγμένες με ξύλινα δοκάρια, στέγες από κλαδιά δέντρων και ευθύγραμμη διάταξη επάνω σε βασικούς άξονες κυκλοφορίας. Διακρίνεται εμφανώς μια πρώιμη μορφή οργάνωσης της πόλης.

Εποχή των μετάλλων (χαλκού, ορείχαλκου, σιδήρου)

Περί το 5000 π.Χ. την εποχή του λίθου (παλαιολιθική και νεολιθική) διαδέχεται η εποχή των μετάλλων (χαλκού, ορείχαλκου, σιδήρου), που δίνουν το όνομά τους στις αντίστοιχες εποχές. Οι άνθρωποι αρχίζουν σταδιακά να χρησιμοποιούν τα μέταλλα προκειμένου να κατασκευάσουν τα εργαλεία τους. Είναι η εποχή των μεγάλων πολιτισμών της ανθρωπότητας οι οποίοι αναπτύσσονται γύρω από τη Μεσόγειο. Η ανάγκη κατασκευής ανθεκτικότερων εργαλείων οδήγησε στην αναζήτηση μεθόδων για τη χύτευση σύνθετων μετάλλων και στην ανάπτυξη πολύπλοκων τεχνικών με καλούπια από κερί και πηλό. Κατασκευάστηκαν έτσι χυτά όπλα και λατρευτικά αντικείμενα. Οι στιλπνές μεταλλικές επιφάνειες οδήγησαν σε διάφορες ενδιαφέρουσες αισθητικές αναζητήσεις. Η ανάγκη κατασκευής ορειχάλκινων αντικειμένων δεν άργησε να προκαλέσει και νέες εξελίξεις: ανακαλύφθηκαν καινούριοι εμπορικοί δρόμοι είτε από την ξηρά είτε από τη θάλασσα για να επιτευχθεί η προμήθεια χαλκού και κασσίτερου.

Πολιτισμοί του Σέσκλου, του Διμηνίου και της Χοιρο κοιτίας (Κύπρος)


Στον ελλαδικό χώρο εμφανίζονται δείγματα ανθρώπινης παρουσίας ήδη από την παλαιολιθική εποχή. Από τους πολυάριθμους νεολιθικούς οικισμούς που βρέθηκαν (έχουν ανακαλυφθεί περισσότεροι από 900) φαίνεται ότι ο χώρος αυτός ήταν κατοικημένος από το 7000 π.Χ., ιδιαίτερα στις πεδιάδες και τα παράλιά του.

Στις αρχές του αιώνα (1901), κοντά στο Βόλο, στην περιοχή που σήμερα λέγεται Καστράκι, ανακαλύφθηκε ο νεολιθικός οικισμός του Σέσκλου. Ο οργανωμένος αυτός οικισμός αναπτύχθηκε σε μια έκταση εκατό στρεμμάτων. Η ακρόπολη είχε λιθόκτιστο περίβολο, που δείχνει ότι ήταν οχυρωμένη κατασκευή. Συγκεντρωμένα γύρω από ένα κεντρικό κτίριο, το οποίο λειτουργούσε ως μέγαρο, βρίσκονταν τα σπίτια που ήταν φτιαγμένα με λίθινα θεμέλια. Αυτό το μέγαρο φαίνεται ότι ανήκε στον αρχηγό της κοινότητας και ήταν χτισμένο με έναν ιδιαίτερα προσεγμένο τρόπο. Είχε αυλή πλακόστρωτη και δύο δωμάτια. Στο Σέσκλο βρέθηκαν επίσης πήλινα σκεύη με γραμμική διακόσμηση και έντονο κόκκινο χρώμα, γυναικεία ειδώλια - και λίγα ανδρικά - καθώς και λίθινες σφραγίδες, λίθινα εργαλεία κ.ά.

Η οχύρωση της πόλης μαρτυρεί ότι οι καλλιεργητές της γύρω περιοχής φύλαγαν την παραγωγή τους μέσα στον οικισμό, για να την προστατεύσουν από τους επιδρομείς, αλλά λειτουργούσε και ως καταφύγιο των κατοίκων σε περίπτωση κινδύνου. Φαίνεται ότι η περιοχή δοκιμάστηκε από πολλές επιδρομές και τελικά εγκαταλείφθηκε.

Αργότερα ένας άλλος οχυρωμένος οικισμός αναπτύχθηκε στην περιοχή αυτή, το Διμήνι, που είχε στενές σχέσεις με λαούς που έρχονταν από τη θάλασσα. Πρόκειται για ένα μεγάλο νεολιθικό οικισμό που απλώνεται γύρω από μια ακρόπολη οχυρωμένη με αλλεπάλληλες σειρές τοίχων σε ελλειπτικό σχήμα. Ανάμεσα στους τοίχους ακτινωτοί διάδρομοι οδηγούσαν σε έναν κεντρικό χώρο όπου υπήρχε "μεγαροειδές" κτίσμα. Πίσω από αυτό βρέθηκε ένα από τα μεγαλύτερα και πιο ενδιαφέροντα κτίσματα της νεολιθικής   εποχής, που αποτελείται από εργαστήριο, αποθηκευτικούς χώρους και κατασκευές για το ψήσιμο της τροφής. Επίσης, στη μια πλευρά του οικισμού υπήρχε κυκλικός κεραμικός φούρνος, κοντά στον οποίο ανακαλύφθηκαν εξαιρετικά δείγματα κεραμικής με εγχάρακτη διακόσμηση.

Μεγάλος νεολιθικός οικισμός βρέθηκε και στην Κύπρο, επάνω σε έναν κωνικό λόφο κοντά στο χωριό Χοιροκοιτία, από όπου πήρε και το όνομά του ο οικισμός. Το χαρακτηριστικό του οικισμού είναι οι πετρόκτιστες θολωτές κατοικίες με στρογγυλή κάτοψη, τοποθετημένες σε μικρές ομάδες έξι ή επτά καλυβών γύρω από μια αυλή. Τα περισσότερα αγγεία που βρέθηκαν εδώ είναι λίθινα, αλλά υπάρχουν και μεταγενέστερα πήλινα με "κτενισμένη"* διακόσμηση. Οι νεκροί, οι οποίοι θάβονταν σε αβαθείς τάφους κάτω από το δάπεδο του σπιτιού, έφεραν επάνω στο στήθος τους μια πολύ βαριά πέτρα, πράγμα που φανερώνει το φόβο που είχαν οι κάτοικοι για τους νεκρούς. Μέσα στους τάφους βρέθηκαν διάφορα κτερίσματα (αγγεία, κοσμήματα κ.ά.).

Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/4706/Istoria-tis-Technis_B-G-EPAL_html-apli/index3.html

Γύρω στο 3000 π.Χ. μετακινήθηκαν και αναμείχθηκαν με τους προϋπάρχοντες κατοίκους του Αιγαίου λαοί που ανήκαν στις μεσογειακές ή τις μικρασιατικές φυλές. Από τον τόπο της εγκατάστα σης τους, δηλαδή την ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου, ο πολιτισμός που δημιούργησαν ονομάστηκε αιγαιακός. Ανάλογα με την περιοχή που ο πολιτισμός αυτός αναπτύχθηκε, ονομάστηκε κυκλαδικός, κρητικός ή μινωικός και μυκηναϊκός. Ο μυκηναϊκός είναι ο πρώτος πολιτισμός που αναπτύχθηκε από Έλληνες στην ηπειρωτική χώρα γύρω στο 2000 π.Χ.

Κυκλαδικός πολιτισμός

Τα νησιά των Κυκλάδων φαίνεται ότι είχαν κατοικηθεί από τα τέλη της πέμπτης χιλιετίας π.Χ. Εκεί αναπτύχθηκε ένας ιδιαίτερος πολιτισμός που ονομάστηκε κυκλαδικός.

Η πρώτη του φάση ονομάζεται πρωτοκυκλαδική περίοδος (3200-2000 π.Χ.). Από τα ηφαιστειογενή πετρώματα των νησιών κατασκευάστηκαν τα πρώτα εργαλεία. Επί χιλιάδες χρόνια κατασκευάζονταν από οψιανό της Μήλου βέλη, δρεπάνια και μαχαίρια, ενώ από τραχείτη κατασκευάζονταν μύλοι και γουδιά. Παράλληλα, η ύπαρξη πλούσιων κοιτασμάτων μαρμάρου στην Πάρο και στη Νάξο συνέβαλε στη δημιουργία αντικειμένων και έργων τέχνης.

Η περίοδος της μεγάλης ακμής του πολιτισμού των Κυκλάδων, κατά την οποία αναπτύχθηκαν τα μεγάλα αστικά κέντρα όπως το Ακρωτήρι στη Θήρα και η Φυλακωπή στη Μήλο, ήταν η μεσοκυκλα-δική περίοδος (2000-1600 π.Χ. περίπου). Τα ιστιοφόρα των Κυκλαδιτών, που απεικονίζονται στις παραστάσεις της "μικρογραφικής ζωφόρου" στο Ακρωτήρι της Θήρας, φαίνεται ότι κινούνταν τόσο στο Αιγαίο όσο και στην Ανατολική και τη Δυτική Μεσόγειο.

Περίπου στα μέσα του 17ου αιώνα π.Χ. η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας* σήμανε το τέλος της μεσοκυκλαδικής και την αρχή της υστεροκυκλαδικής περιόδου (1600 1100 π.Χ. περίπου). Παχύ στρώμα τέφρας έθαψε τον οικισμό της Θήρας. Μετά την καταστροφή της κυκλαδικής κοινωνίας της Θήρας, στους οικισμούς των γειτονικών νησιών, που είχαν πληγεί λιγότερο (Μήλος, Κέα, Νάξος, Πάρος), η ζωή επανήλθε στους ρυθμούς της.

Η ανερχόμενη δύναμη των Μυκηνών επηρέασε τον κυκλαδικό πολιτισμό (εκμυκηναϊσμός), όμως αυτός ποτέ δεν έχασε το νησιωτικό χαρακτήρα του: την ευελιξία, την ευρηματικότητα, την ελευθερία έκφρασης.

Οι Κυκλαδίτες, λαός ναυτικός, συνέδεσαν τη ζωή τους με τη θάλασσα. Οι οικισμοί τους ήταν χτισμένοι σε πλαγιές ή υψώματα κοντά στην ακτή, σε τέτοιες θέσεις που να εξασφαλίζεται η εποπτεία της θάλασσας και επομένως η προστασία των κατοίκων από το ενδεχόμενο πειρατικών επιδρομών. Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως οικισμούς με σπίτια χτισμένα από ακατέργαστες πέτρες και λάσπη και με χαρακτηριστικό ευθύγραμμο ή καμπυλόγραμμο σχήμα. Τα δάπεδα ήταν από πατητό χώμα ή πέτρες και οι στέγες από σχιστολιθικές πέτρες που συγκρατούνταν με ξύλινα δοκάρια.

Άλλο ένα στοιχείο που μαρτυρεί την ανάπτυξη της κυκλαδικής κοινωνίας είναι οι τάφοι, η οργάνωση των οποίων δείχνει τη φροντίδα με την οποία οι ζωντανοί περιέβαλλαν τους νεκρούς τους. Τα κάθε λογής κτερίσματα που βρέθηκαν στους τάφους, τα αγαπημένα δηλαδή αντικείμενα που συνοδεύουν τους νεκρούς (όπλα, κοσμήματα, εργαλεία, αλλά και ειδώλια και σκεύη), αποδεικνύουν το σεβασμό των ζωντανών προς τους προσφιλείς νεκρούς τους.

__________________________________________________________________

* Πρόσφατα, μετά την εξέταση από Πανεπιστήμιο της Δανίας ενός κλαδιού ελιάς, που είχε θαφτεί στην τέφρα της έκρηξης, επαληθεύτηκε τελικά, ότι η έκρηξη έγινε το 1.613 π. Χ. και διήρκεσε μόλις 2-3 εικοσιτετράωρα.

Η ΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΘΟΥΣΑ ΜΑΣ